Santa María de A Franqueira: de monasterio a santuario mariano

Autores/as

  • Marta Cendón Fernández Universidad de Santiago de Compostela

DOI:

https://doi.org/10.3989/ceg.2014.127.01

Palabras clave:

Santa María de la Franqueira, Edad Media, monasterio, santuario mariano, Epifanía, Virgen María, Santa María da Franqueira, Idade Media, mosteiro, Virxe María

Resumen


Esta investigación pretende el estudio de un monasterio benedictino, Santa María de A Franqueira, con posibles raíces altomedievales que se convierte en un importante santuario mariano. Dicho monasterio se reconstruye en 1293, bajo el episcopado de don Juan Fernández de Sotomayor I, y se afilia a la orden del Císter siendo obispo don Juan Fernández de Sotomayor II y no como hasta ahora se había insistido a finales del siglo XIII. La obra se remata en 1342, data que aparece en un epígrafe bajo el tímpano siendo Gonzalo I, abad que la comenzó y acabó. Será él quien, como promotor, se egia en el propio tímpano inmerso en la escena de la epifanía. La insistencia en los emblemas heráldicos de los Sotomayor indica el apoyo que el monasterio tuvo de este linaje, del que recibe importantes donaciones a finales del siglo XIV. Quizá por la vinculación que algunos miembros del mismo tuvieron con el monasterio cisterciense de Melón, en un momento en el que los monasterios benedictinos estaban en absoluta decadencia, se produjo su afiliación al Císter; esta se situaría entre 1421, fecha en la que el obispo de Tui ratifica la elección de un nuevo abad para este monasterio todavía benedictino y 1435, data en la que no aparece entre los monasterios de dicha orden que han sido anexionados a la mesa capitular siguiendo la bula de Eugenio IV. Asimismo el análisis de las manifestaciones artísticas que se corresponden con el gótico del siglo XIV, corrobora su similitud con obras del estilo orensano, a través del convento dominico de Ribadavia y no con las de los vecinos monasterios de Oseira o Melón, más reticentes con la imagen. Entre ellas, se insiste en la devoción mariana, la propia de un santuario que recibe peregrinos que acuden a él en busca de la salvación. [gl] Esta investigación pretende o estudo dun mosteiro beneditino, Santa María da Franqueira, con posibles raíces altomedievais que se converte nun importante santuario mariano. O devandito mosteiro reconstrúese en 1293, baixo o episcopado de don Juan Fernández de Soutomaior I e afilíase á orde do Císter sendo bispo don Juan Fernández de Soutomaior II e, non como ata agora se insistira a finais do século XIII. A obra remátase en 1342, data que aparece nun epígrafe baixo o tímpano sendo Gonzalo I, abade que a comezou e rematou. Será el quen, como promotor, se representa no propio tímpano inmerso na escena da epifanía. A insistencia nos emblemas heráldicos dos Soutomaior indica o apoio que o mosteiro tivo desta liñaxe, do que recibe importantes doazóns a finais do século XIV. Quizais pola vinculación que algúns membros deste tiveron co mosteiro cisterciense de Melón, nun momento no que os mosteiros beneditinos estaban en absoluta decadencia, se produciu a súa afiliación ao Císter; esta situaríase entre 1421, data na que o bispo de Tui ratifica a elección dun novo abade para este mosteiro aínda beneditino e 1435, data na que non aparece entre os mosteiros da devandita orde que se anexionou á mesa capitular seguindo a bula de Eugenio IV. Así mesmo a análise das manifestacións artísticas que se corresponden co gótico do século XIV, corrobora a súa similitude con obras do estilo ourensán, a través do convento dominicano de Ribadavia e non coas dos veciños mosteiros de Oseira ou Melón, máis reticentes coa imaxe. Entre elas, insístese na devoción mariana, a propia dun santuario que recibe peregrinos que acoden a el en busca da salvación.

Descargas

Los datos de descargas todavía no están disponibles.

Citas

Andrade Cernadas, José Miguel, Monxes e mosteiros na Galicia medieval, Santiago de Compostela, Servicio Publicaciones USC, 1995.

Andrade Cernadas, José Miguel, El monacato benedictino y la sociedad de la Galicia medieval (siglos X al XIII), Sada, Edicións do Castro, 1997.

Andrade Cernadas, José Miguel, "O monacato medieval en Galicia", en Galicia Terra Unica. Galicia románica e gótica, Ourense, Xunta de Galicia, 1997, págs. 62-69.

Andrade Cernadas, José Miguel, "Los modelos monásticos en Galicia hasta el siglo XI", Archivo Ibero-Americano, LXV/252 (2005), págs. 587-609.

Andrade Cernadas, José Miguel, "San Rosendo y Celanova", en Rudesindus. "San Rosendo. Su tiempo y su legado", Congreso celebrado en Mondoñedo, Santo Tirso (Portugal) y Celanovalos días 27, 28, 29 y 30 de junio de 2007, Santiago de Compostela, Xunta de Galicia, 2009, págs. 239-250.

Alonso Docampo, F. Javier (dir.), Magnicat, Vigo, Santuario da Nosa Señora da Franqueira; Concello de Vigo; Diócesis Tui-Vigo, 2013.

Álvarez, Arturo, Guadalupe: arte, historia y devoción mariana, Madrid, Stvdivm, 1964.

Aponte, Vasco de: Recuento de las casa antiguas del reino de Galicia, Santiago de Compostela, Xunta de Galicia, 1986.

Ávila y La Cueva, Francisco, Historia civil y eclesiástica de la ciudad de Tuy y su obispado, 4 tomos, Archivo de la Catedral de Tui, 1852. Ed. facs., Santiago de Compostela, Consello da Cultura Galega, 1995.

Barral Rivadulla, Dolores, "La epifanía: sus variantes iconográficas en la escultura bajomedieval gallega", en V Simposio Bíblico Español. La Biblia en el arte y en la literatura, Valencia-Pamplona, Universidad de Navarra, 1999, págs. 105-116.

Barral Rivadulla, Dolores, Arte y arquitectura en el Convento de San Francisco de A Coruña, Ferrol, Edicións Embora, 2007.

Caamaño Martinez, Jesús M.ª, "Seis tímpanos compostelanos de la adoración de los Reyes", Archivo Español de Arte, 31 (1958), págs. 330-338.

Caamaño Martinez, Jesús M.ª, Contribución al estudio del gótico en Galicia, Valladolid, Universidad, 1962.

Cardeso Liñares, José, Santuarios marianos de Galicia: historia, arte y tradiciones, A Coruña, Fundación Caixagalicia, 1995.

Castro Fernández, Xosé Xntón, El santuario de la Virgen de la Barca: tradición, arte y leyenda, Santiago de Compostela, tesis de Licenciatura dir. Ramón Otero Túñez, Universidad de Santiago de Compostela, 1980, 2 vols.

Cendón Fernández, Marta, Los Sotomayor ante la muerte y su reflejo en el Arte (ss.XIVXV), Santiago de Compostela, tesis de licenciatura inédita, dir. Manuel Núñez Rodríguez, USC, 1991.

Cendón Fernández, Marta, La catedral de Tuy en época medieval, Pontevedra, Fundación Cultural Rutas del Románico-José Antonio Rodríguez Mouriño, 1995.

Cendón Fernández, Marta y Barral Rivadulla, Dolores, "Donantes y promotores: su imagen en la plástica gótica gallega", Semata, 10 (1999), monográfico dedicado a Cultura, poder y mecenazgo, págs. 389-418.

Cendón Fernández, Marta, "El pecado en la capilla de San Andrés de la catedral de Tui", Quintana, 1 (2002), págs. 197-209.

Cendón Fernández, Marta, "Muerte y memoria en la Galicia medieval", en col. de Historia del Arte Gallego, Vigo, A Nosa Terra, [en prensa].

Cendón Fernández, Marta y Chao Castro, David, "El Císter en Galicia", en Los cistercienses en el reino de León hasta 1250, León, Instituto Leonés de Cultura, 2011.

Enríquez Paradela, M.ª Carmen, Colección Diplomática del monasterio y convento de Santo Domingo de Ribadavia, Ourense, Museo Arqueolóxico Provincial, 1987 (Boletín Avriense, Anexo 8).

Fernández Pérez, Clodio, "La romería de Nosa Señora de Franqueira", Narria: revista de artes y costumbres populares, 77-78 (1997), págs.41-46.

Fernández Suárez, Gonzalo Francisco, La nobleza gallega entre los siglos XIV-XV. Los Sarmiento Condes de Ribadavia, Santiago de Compostela, El Eco Franciscano, 2002.

Filgueira Valverde, José, "Miscelánea. Sobre Pay Sorred de Sotomayor", Museo de Pontevedra, III (1945), págs. 232-233.

Fontoira Surís, Rafael, Inventario de la riqueza monumental de la provincia de Pontevedra y el Camino de Santiago, Pontevedra, Diputación Provincial de Pontevedra, 2001.

Fraga Sampedro, Dolores, O templo de San Francisco de Ourense, Vigo, Fundación Caixa Galicia, 1999.

Fraga Sampedro, Dolores, "El poder de la palabra: imágenes de predicación en la Edad Media Hispana", e-Spania [En línea], 3 juin 2007, Puesto en línea el 21 juin 2007 [Consultado: 5 de mayo de 2014].

Galindo Romeo, Pascual, Tuy en la Baja Edad Media s.XII-XV, Madrid, El Noticiero, 1923.

García Oro, José, La nobleza gallega en la Baja Edad Media, Santiago de Compostela, Liceo Franciscano, 1980-81.

García Oro, José y Portela Silva, M.ª José, A monarquía e os mosteiros gelegos no século XVI. A hora da recuperación, Noia, Grupo Filatélico e Numismático de Noia, 2009.

Gómez Rascón, Máximo, Theotókos. Vírgenes medievales de la diócesis de León, León, Edilesa, 1996.

Iglesias Almeida, Ernesto, "El monasterio de Santa María de Tomiño", Tui. Museo y archivo histórico diocesano, VI (1992), págs. 75-102.

Limia Jardón, Francisco Xavier, "Santa María de A Franqueira", en Monasticon cisterciense gallego, coordinado por Fray Damián Yáñez Neira, León, Edilesa, 2000, vol I, págs. 270-289.

Llinares García, Mar, Os mouros no imaxinario popular galego, Santiago de Compostela, Servicio de Publicacións USC, 1990.

López Ferreiro, Antonio, Historia de la S.A.M.I. de Santiago de Compostela, tomo VI, Santiago de Compostela, Imp. y enc. del Seminario Conciliar Central, 1901.

López López, Roberto Javier, "Ermitas y santuarios marianos en Galicia en la Edad Moderna", en M.G. Meloni, O. Schena (coord.): Culti, santuari, pellegrinaggi in Sardegna e nella Penisola Iberica tra medioevo ed età contemporánea, Genova, Brigati, 2006, págs. 231-273.

Manso Porto, Carmen, "La escultura gótica y renacentista en Galicia", en La escultura gallega: el centenario de Francisco Asorey, Santiago de Compostela, Fundación A. Brañas, 1991, págs. 31-54

Manso Porto, Carmen, Arte gótico en Galicia: los dominicos, La Coruña, Fundación Pedro Barrié de la Maza, 1993, 2 tomos.

Manso Porto, Carmen, "Un tímpano singular vinculado al arzobispo Fray Berenguel de Landoira (1317-1330) en Santa Cristina de Fecha (Santiago de Compostela)", Abrente 38/39 (2006/2007), págs. 75-116.

Martínez Ruiz, Enrique (coord.), El peso de la iglesia. Cuatro siglos de Órdenes Religiosas en España, Madrid, Actas, 2004.

Moralejo Álvarez, Serafín, Escultura gótica en Galicia (1200-1350), resumen de la tesis doctoral, Santiago de Compostela, 1975.

Pereira Salgado, Ana, El santuario de Nuestra Señora de las Ermitas, Ourense, Deputación Provincial, 2008.

Pérez Rodríguez, Francisco Javier, Mosteiros de Galicia na Idade Media, Ourense, Deputación provincial de Ourense-Fundación Caixa Galicia, 2008.

Portela Silva, Ermelindo, La región del obispado de Tuy en los siglos XII a XV. Una sociedad en la expansión y en la crisis, Santiago de Compostela, El Eco Franciscano, 1976.

Portela Silva, M.ª José (ed.), Documentos da catedral de Lugo. Século XV, León, Consello da Cultura Galega, 2005.

Rey Caíña, José Ángel, "La Abadía de Ferreira Pallares desde 898 hasta 1300", Cuadernos de Estudios Gallegos, 34, fasc. 99 (1983), págs. 89-115.

Rivadulla Porta, Xosé E., Santuario de Ntra. Sra. de la Barca-Muxía: leyenda, historia, arte, folklore, La Coruña, Imprenta Comercial, 1980.

Risco, Vicente, "Etnografía, cultura espiritual", en Otero Pedrayo, Ramón (dir.): Historia de Galiza, Madrid, Akal, págs. 255-777.

Rodríguez Fraiz, Antonio, "Costumbres populares de las iglesias y santuarios marianos de Galicia", Museo de Pontevedra, 14 (1960), págs. 89-141.

Romaní Martínez, Miguel, Portela Silva, M.ª José, Rodríguez Suárez, M.ª Pilar, Vázquez Bertomeu, Mercedes, Colección Diplomática de Santa María de Oseira (Ourense) 1310-1399, vol.III, Santiago de Compostela, Tórculo, 1993.

Sánchez Ameijeiras, Rocío, "Las artes figurativas en los monasterios cistercienses medievales gallegos", en Rodrigues, Jose, Valle Pérez, José Carlos (coords.). Arte del Císter en Galicia y Portugal, Fundación Calouste Gulbenkian-Fundación Pedro Barrié de la Maza, 1998.

Sánchez Ameijeiras, Rocío, "Espiritualidad mendicante y arte gótico", Semata, 7-8 (1996), ejemplar dedicado a Las religiones en la historia de Galicia, coord. por M. V. García Quintela, págs. 333-353.

Simón Pardo, Jesús, La devoción a la Virgen en España. Historias y leyendas, Madrid, Palabra, 2003.

Sá Bravo, Hipólito de, El monacato en Galicia, La Coruña, Libregal, vol.II, 1972.

Seijas Montero, María, "Aproximación a la actividad económica del monasterio cisterciense de Santa María de A Franqueira", en Galicia monástica. Homenaxe a María José Portela

Silva, Santiago de Compostela, Universidade de Santiago de Compostela, 2009, págs. 245-265.

Solla García, Andrés María, Resumen histórico del santuario de Santa María de Aguassantas en Cotovad y novena a la Santísima, Pontevedra, Tipografía de Julio Antúnez, 1930.

Río Ramos, Laura, "Santa María da Franqueira", en Mosteiros e conventos da Península Ibérica. Galicia, A Coruña, Hércules, 2008, tomo I, págs. 16-42.

Valle Pérez, José Carlos, Santa María de A Franqueira. Monasterio Cisterciense, León, Edilesa, 2003.

Vázquez Rouco, Sergio, San Xoán de Poio: monasterio, coto, parroquia, Pontevedra, Deputación Provincial de Pontevedra, 1998.

Vila Botanes, Suso, A casa de Soutomaior (1147-1532), Noia, Toxosoutos, 2010.

Yzquierdo Perrín, Ramón y Manso Porto, Carmen, "Arte medieval (II)", en Galicia. Arte, tomo XI, La Coruña, Hércules, 1996.

Descargas

Publicado

2014-12-30

Cómo citar

Cendón Fernández, M. (2014). Santa María de A Franqueira: de monasterio a santuario mariano. Cuadernos De Estudios Gallegos, 61(127), 15–45. https://doi.org/10.3989/ceg.2014.127.01

Número

Sección

Artículos