El yacimiento de A Devesa de Abaixo (Pontevedra): muerte y tradición en la prehistoria reciente del Noroeste de la Península Ibérica

Autores/as

  • Pablo Vázquez Liz Universidad de Santiago de Compostela
  • M. Pilar Prieto Martínez Universidad de Santiago de Compostela

DOI:

https://doi.org/10.3989/ceg.2016.129.01

Palabras clave:

Galicia, fosas, cistas, campaniforme regional gallego, neolítico, edad del bronce, campaniforme rexional galego, idade do bronce

Resumen


Se realiza la síntesis del yacimiento de A Devesa de Abaixo. El primer y único yacimiento al aire libre del Noroeste de la Península Ibérica que presenta un contexto funerario no tumular para el IV-V milenios BC. Nuestro objetivo es caracterizar el yacimiento y su secuencia de uso a lo largo del tiempo. La descripción del yacimiento de Os Torradoiros, localizado a escasos metros nos permitirá definir y completar esta caracterización. Los resultados radiocarbónicos son analizados y complementados por el estudio cerámico, que permite añadir información acerca de la actividad prehistórica no datada y se discute el yacimiento en una problemática general de los yacimientos al aire libre de la región. [gl] Realízase a síntese do xacemento da Devesa de Abaixo. O primeiro e único xacemento ao aire libre do Noroeste da Península Ibérica que presenta un contexto funerario non tumular para o IV-V milenios BC. O noso obxectivo é caracterizar o xacemento e a súa secuencia de uso ao longo do tempo. A descrición do xacemento de Os Torradoiros, localizado a escass metros, permitiranos definir e completar esta caracyerización. Os resultados radiocarbónicos son analizados e complementados polo estudo cerámico, que permite engadir información acerca da actividade prehistórica non datada e discútese o xacemento nunha problemática xeral dos sitios ao aire libre da rexión.

Descargas

Los datos de descargas todavía no están disponibles.

Citas

Aboal Fernández, Roberto, Ayán Vila, Xurxo, Criado Boado, Felipe, Prieto Martínez, M. Pilar y Tabarés Domínguez, Marta, “Yacimientos sin estratigrafía: Devesa do Rei, ¿un sitio cultual de la Prehistoria Reciente y la Protohistoria de Galicia?”, Trabajos de Prehistoria, 62(2) (2005), págs. 165-180.

Aboal Fernández, Roberto, Baqueiro Vidal, Sofía, Castro Hierro, Virginia, Prieto Martínez, M. Pilar y Tabarés Domínguez, Marta, “El yacimiento del III milenio BC de Zarra de Xoacín (Lalín, Pontevedra)”, Lancia, 6 (2004-2005), págs. 37-58.

Acuña Piñeiro, Angel, Barbeito Pose, Víctor y Prieto Martínez, M. Pilar, “Setepías (Cambados, Pontevedra), un ejemplo de arquitectura doméstica en la Edad del Bronce”, en María Pilar Prieto Martínez y Laure Salanova (coords.), Las Comunidades Campaniformes en Galicia. Cambios sociales en el III y II milenios BC en el NW de la Península Ibérica, Pontevedra, Diputación de Pontevedra, 2011, págs. 13-24.

Alday Ruiz, Alfonso, Montes Ramírez, Lourdes y Baldellou Martínez, Vicente, “Cuenca del Ebro”, en Manuel A. Rojo Pena, Rafael Garrido Pena e Iñigo García Martínez de Lagrán (coords.), El Neolítico en la Península Ibérica y su Contexto Europeo, Madrid, Ediciones Cátedra, 2012, págs. 291-332.

Baptista, José Dias, “As cistas de Vila da Ponte”, Aqua Flaviae, 21 (1999), págs. 333-352.

Alonso Mathías, Fernando y Bello Diéguez, Jose María, “Aportaciones del monumento de Dombate al megalitismo noroccidental; dataciones de carbono 14 y su contexto arqueológico”, Trabalhos de Antropologia e Etnologia, 35 (1) (1995), págs 153-181.

Bettencourt, Ana M.S. y Meijide Cameselle, Gonzalo, “Agro de Nogueira, Melide (A Coruña)”, Gallaecia, 28 (2009), págs. 33-40.

Blanco Rotea, Rebeca y Prieto Martínez, M. Pilar, “Carballeira do Espíritu Santo: Un asentamiento aldeano de carácter familiar del Bronce Final”, en M. Pilar Prieto Martínez y Felipe Criado Boado (coords.), Reconstruyendo la historia de la comarca del Ulla-Deza (Galicia, España). Escenarios arqueológicos del pasado, Madrid, Instituto de Estudos Galegos Padre Sarmiento, CSIC-Xunta de Galicia, 2010 (TAPA, 41), págs. 63-70.

Bonilla Rodríguez, Andrés, “Asentamientos prehistóricos en As Cruces/Reborica (Aranga, A Coruña)”, en María Pilar Prieto Martínez y Laure Salanova (coords.), Las Comunidades Campaniformes en Galicia. Cambios sociales en el III y II milenios BC en el NW de la Península Ibérica, Pontevedra, Diputación de Pontevedra, 2011, págs. 25-30.

Bonilla Rodríguez, Andrés y César Vila, Mario, “Excavación de un posible yacimiento relacionado con los petroglifos en la zona de Chan das Pozas. Campaña de 2005”, en Felipe Criado Boado, Antonio Martínez Cortizas y Marco V. García Quintela (coords.), Petroglifos, paleoambiente y paisaje. Estudios interdisciplinares del arte rupestre de Campo Lameiro, Pontevedra, Madrid, Incipit, CSIC, 2013 (TAPA, 42), págs, 124-129.

Bóveda Fernández, María José, “Proxecto de recuperación e excavación no contorno da Cista de Bicos de Lago, Abelleira, Muros (A Coruña)”, en Actuacións Arqueolóxicas Ano 2008, Santiago de Compostela, Xunta de Galicia, Consellería de Cultura e Turismo, Dirección Xeral de Patrimonio Cultural, 2010, págs. 61-62.

Brandherm, Dirk, “Algunas refl exiones sobre el bronce inicial en el noroeste peninsular. La cuestión del llamado horizonte Montelavar”, Cuadernos de Prehistoria y Arqueología, 33 (2007), págs. 69-90.

Cano Pan, Juan, “El poblado de As Mamelas (Sanxenxo, Pontevedra)”, en María Pilar Prieto Martínez y Laure Salanova (coords.), Las Comunidades Campaniformes en Galicia. Cambios sociales en el III y II milenios BC en el NW de la Península Ibérica, Pontevedra, Diputación de Pontevedra, 2011, págs. 193-200.

Comendador Rey, Beatriz, “Noroeste”, en Germán Delibes de Castro e Ignacio Montero Ruíz (coords.), Las primeras etapas metalúrgicas en la Península Ibérica. II. Estudios Regionales, Madrid, Instituto Ortega y Gasset, 1999, págs. 9-39.

Criado Boado, Felipe y Martínez Cortizas, Antonio, “O modelo de formación dun xacemento arqueolóxico”, en Felipe Criado Boado y Elena Cabrejas Domínguez (coords.), Obras Públicas e Patrimonio: Estudo Arqueolóxico do Corredor do Morrazo, Madrid, Instituto de Estudos Galegos Padre Sarmiento, CSIC-Xunta de Galicia, 2005 (TAPA, 35), págs. 89-95.

Cruz, Domingos J. da y Huet B. Gonçalves, António A., “A necrópole de Agra das Antas (S. Paio de Antas, Esposende, Braga)”, Portugalia, NS XIX-XX (1998-1999), págs. 5-27.

Delibes De Castro, Germán y Rodríguez Colmenero, Antonio, “Una nueva necrópolis de cistas en el NW Peninsular”, Letras de Deusto, 6(12) (1976), págs. 181-186.

Fabián García, José Francisco, El aspecto funerario durante el Calcolítico y los inicios de la Edad del Bronce en la Meseta Norte, Salamanca, Ediciones Universidad de Salamanca, 1995 (Estudios Históricos y Geográficos, 93).

Fábregas Valcarce, Ramón, Bonilla Rodríguez, Andrés y César Vila, Mario, Monte dos Remedios (Moaña, Pontevedra). Un asentamiento de la Prehistoria Reciente, Santiago de Compostela, Tórculo Edicións, 2007.

Fariña Busto, Francisco, Xarra Cerámica. Enxoval dunha cista da Praia da Rola (Mugueimes, Muiños), Peza do Mes, Ourense, Museo Arqueolóxico Provincial de Ourense, 2001.

Fortes, José, “A sepultura da Quinta de Água Branca (Edade do Cobre)” Portugália 2 (1906), págs. 241-252.

Gaspar, Rita, Carrondo, Joana, Nobre, Luís, Rodrigues, Zélia y Donoso, Glòria, “Espaço para a morte. O Terraço da Foz do Medal (vale do Sabor, nordeste de Portugal) durante a Idade do Bronze”, Estudos do Quaternário, 10 (2014), págs. 59-72.

Gaspar, Rita, Ribeiro, Ricardo, Rebelo, Paulo, Neto, Nuno y Carvalho, Maria Luís, “Bronze Age Funerary Context in Northeast Portugal. Terraço das Laranjeiras (Sabor Valley)”, en Ana M.S. Bettencourt, Beatriz Comendador Rey, Hugo Aluai Sampaio y Edite Sá (eds.), Corpos e Metais na Fachada Atlântica de Ibéria. Do Neolítico à Idade de Bronze, Braga, APEC, CITCEM, 2014, págs. 49-62.

Gianotti García, Camila y Cancela Cereijo, Cristina, “Neolitico Final: Montenegro”, en Felipe Criado Boado y Elena Cabrejas Domínguez (coords.), Obras Públicas e Patrimonio: Estudo Arqueolóxico do Corredor do Morrazo, Madrid, Instituto de Estudos Galegos Padre Sarmiento, CSIC-Xunta de Galicia, 2005 (TAPA, 35), págs. 50-54.

Gianotti, Camila, Mañana Borrazás, Patricia, Criado Boado, Felipe y López Romero, Elías, “Deconstructing Neolithic Monumental Space: the Montenegro Enclosure in Galicia (Northwest Iberia)”, Cambridge Archaeological Journal, 21 (2011), págs. 391-406.

Jeunesse, Christian, “Les sépultures en fosses circulaires de l´horizon 4500-3500: contribution à l´étude comparée des systèmes funéraires du Néolithique européen”, en Luc Baray y Bruno Boulestin (dirs.), Morts anormaux e sépultures bizarres. Les dépôts humains en fosses circulaires et en silos du Néolithique à l´âge du Fer, Dijon, Éditions Universitaires de Dijon, Collection Art, Archéologie et Patrimoine, 2010, págs. 29-53.

Jorge, Susana O., “A Estação Arqueológica do Tapado da Caldeira (Baião)”, Portugália NS, I (1980), págs. 29-50.

Lantes Suárez, Oscar, Análisis arqueométrico y estudio de procedencias de las cerámicas del yacimiento de la Edad del Bronce Inicial de Os Torradoiros (Moaña, Pontevedra) (RIAIdt- USC), Santiago de Compostela, Informe Inédito. Project HAR2012-34029, USC, 2014

Lima Oliveira, Elena y Prieto Martínez, M. Pilar, La Arqueología de la Gasifi cación de Galicia 16: Excavación del yacimiento de Monte Buxel, Santiago de Compostela, GIArPA, 2002 (TAPA, 27).

López Cuevillas, Florentino y Lourenzo Fernández, Xoaquín, Vila de Calvos de Randín, Santiago de Compostela, Seminario de Estudios Galegos, 1930.

Martín Seijo, María, Bettencourt, Ana M.S., Abad-Vidal, Emilio y López García, Juan Carlos, “Firewood and timber exploitation during the third and second millennia BC”, in A. Campar de Almeida, Ana M.S. Bettencourt, D. Moura Sérgio Monteiro-Rodrigues y M. Isabel Caetano Alves the Northwestern Iberia: wooden resources, territories and chaîne opératoire, en (eds.), Environmental Changes and Human Interaction Along the Western Atlantic Edge, Coimbra, APEQ, CEGOT, CITCEM, CCT/CGUP, 2012, págs. 115-135.

Martín Seijo, María y Uzquiano Ollero, Paloma, “Análisis antracológico de estructuras de combustión neolíticas en el Noroeste peninsular: Porto dos Valos, A Gándara y Monte dos Remedios (Provincia de Pontevedra, Galicia)”, en Ana M.S. Bettencourt, M. I. Caetano Alves & Sérgio Monteiro-Rodrigues (eds.), Variações Paleoambientais e Evolução Antrópica no Quaternário do Ocidente Peninsular, Braga, APEQ-CITCEM, 2010, págs. 125-132.

Martínez Cortizas, Antonio, Costa Casais, Manuela, Ferro Vázquez, Cruz y Ferrín Prieto, Cristina, Tratamento das mostras do xacemento arqueolóxico de Devesa de Abaixo, Santiago de Compostela: Informe Final Inédito, Laboratorio de Patrimonio, Paleoambiente e Paisaxe, USC, 2006.

Meijide Cameselle, Gonzalo, “La necrópolis del Bronce Inicial del Agro de Nogueira (Piñeiro, Toques, A Coruña) en el contexto funerario de su época” en Humanitas. Estudios en Homenaxe ó Prof. Dr. Carlos Alonso del Real, Vol. 1, Santiago de Compostela, Universidade de Santiago de Compostela, 1996, págs. 215-239.

Méndez Fernández, Fidel y López Alonso, Jose, “Excavación del yacimiento de Chan das Pozas. Campaña de 2008”, en Felipe Criado Boado, Antonio Martínez Cortizas y Marco V. García Quintela (coords.), Petroglifos, paleoambiente y paisaje. Estudios interdisciplinares del arte rupestre de Campo Lameiro, Pontevedra, Madrid, Incipit, CSIC, 2013 (TAPA, 42), págs. 130-133.

Monteagudo, Luis, García Alén, Alfredo y Meijomil, Julio Lois “El hacha de Salto (Rodeiro) y las primeras hachas de tope de dos asas en Europa”, El Museo de Pontevedra, XXXV (1981), págs. 117-162.

Montero, Ignacio, “Sureste”, en Germán Delibes de Castro e Ignacio Montero Ruiz (coords.), Las primeras etapas metalúrgicas en la Península Ibérica. II. Estudios Regionales, Madrid, Instituto Universitario Ortega y Gasset, 1999, págs. 333-357.

Parcero Oubiña, César, Documentación de un entorno castreño: trabajos arqueológicos en el área de Cameixa, Santiago de Compostela, GIArPA, 1997 (TAPA,1).

Peña Santos, Antonio de la, “Las cistas de Gandón (Cangas de Morrazo, Pontevedra)”, El Museo de Pontevedra, XXXIX (1985), págs. 77-94.

Peña Santos, Antonio, Rey, Manuel, “El espacio de la representación. El arte rupestre desde una perspectiva territorial”, Revista de Estudos Provinciais, 10 (1993), págs. 11-50.

Prieto Martínez, M. Pilar, La Cultura Material Cerámica en la Prehistoria Reciente de Galicia: Yacimientos al Aire Libre, Santiago de Compostela, GIArPA, 2001 (TAPA, 20).

Prieto Martínez, M. Pilar, “Volviendo a un mismo lugar: recipientes y espapcios en un monumento megalítico gallego (NW de España)”, Revista Portuguesa de Arqueología, 10 (2), 2007, págs 101-125.

Prieto Martínez, M. Pilar, “Bell beakers communities in Thy. The fi rst Bronze Age society in Denmark”, Norwegian Archaeological Review, 41(2) (2008), págs. 115-158.

Prieto Martínez, M. Pilar, “From Galicia to the Iberian Peninsula: Neolithic ceramics and traditions”, en Georgiu Dragos (ed.), Early farmers, Late Foragers and Ceramic traditions. On the beginning of pottery in Europe, Cambridge, Cambridge Scholars Press, 2009, págs. 116-149.

Prieto Martínez, M. Pilar, “El área arqueológica de A Lagoa. La cerámica como expresión de división social”, en María Pilar Prieto Martínez y Laure Salanova (coords.), Las Comunidades Campaniformes en Galicia. Cambios sociales en el III y II milenios BC en el NW de la Península Ibérica, Pontevedra, Diputación de Pontevedra, 2011, págs. 47-59.

Prieto Martínez, M. Pilar, “La alfarería de las comunidades campaniformes en Galicia: contextos, cronologías y estilo”, en María Pilar Prieto Martínez y Laure Salanova (coords.), Las Comunidades Campaniformes en Galicia. Cambios sociales en el III y II milenios BC en el NW de la Península Ibérica, Pontevedra, Diputación de Pontevedra, 2011, págs. 333-343.

Prieto Martínez, M. Pilar, “Poder y estrategias de apropiación del espacio en las comunidades campaniformes. Dos casos de estudio: el dolmen de Forno dos Mouros y el túmulo 3 del Alto de San Cosme”, en María Pilar Prieto Martínez y Laure Salanova (coords.), Las Comunidades Campaniformes en Galicia. Cambios sociales en el III y II milenios BC en el NW de la Península Ibérica, Pontevedra, Diputación de Pontevedra, 2011, págs. 85-94

Prieto Martínez, M. Pilar, “Unity and circulation: what underlies the homogeneity of Galicia bell beaker ceramic style?” en M. Pilar Prieto Martínez y Laure Salanova (coords.), Current researches on Bell Beakers. Proceedings of the 15th International Bell Beakers Conference: From Atlantic to Ural, Santiago de Compostela, Copynino-Centro de Impresión Digital, 2013, págs. 209-249.

Prieto Martínez, M. Pilar, Lantes Suárez, Oscar y Martínez Cortizas, Antonio, “Dos enterramientos de la Edad del Bronce de la provincia de Ourense”, Aquae Flaviae, 41 (2009), págs. 93-105.

Prieto Martínez, M. Pilar, Martínez Cortizas, Antonio, Lantes Suárez, Óscar y Gil Agra, Dolores, “Estudio de la cerámica el yacimiento de fosas de Fraga do Zorro”, Aquae Flaviae, 41 (2009), págs. 107-121.

Prieto Martínez, M. Pilar, Lantes Suarez Oscar, Vázquez Liz, Pablo, y Martínez Cortizas, Antonio, “La cerámica de dos túmulos de Roza das Aveas (Outeiro de Rei, Lugo): un estudio diacrónico del estilo y la composición”, BSAA arqueología, LXXVI (2010), págs. 27-62.

Ramil Soneira, José y Vazquez Varela, José Manuel, “Enterramiento en cista de la edad del Bronce de “O Cubillón, Xermade (Lugo)”, El Museo de Pontevedra, XXXIII (1979), págs. 61-68.

Renzi, Martina, “Vasijas de uso metalúrgico, toberas y moldes” en Ignacio Montero (coord.), Manual de Arqueometalurgia. , Alcalá de Henares, Museo Arqueológico Regional, Colegio Oficial de Doctores y Licenciados en Filosofía y Letras y en Ciencias, Sección Arqueología, 2010, págs. 123-158.

Rojo Guerra, Manuel A., Kunst, Miguel, Garrido Pena, Rafael, García Martínez-de-Lagrán, Iñigo y Morán Dauchez, Guillermo, Paisajes de la memoria: asentamientos del neolítico antiguo en el valle de Ambrona (Soria, España), Valladolid, Universidad de Valladolid, 2008 (Serie Arte y Arqueología, 23).

Rodríguez Colmenero, A., “La cultura megalítica en el Alto Bubal”, Boletín Auriense, 1 (1971), págs. 31-60.

Salanova, Laure, La question du campaniforme en France et dans les Iles anglonormandes: productions, chronologie et rôles d’un standard céramique, Paris, coédition Société Préhistorique Française et Comité des Travaux Historiques et Scientifi ques, 2000.

Sampaio, Hugo Aluai, Amorim, Maria Joâo, Vilas Boas, Luciano y Braga, Ana Catarina, “Contributo para o estudo dos contextos funerários do noroeste português: o caso de estudo da Quinta do Amorim 2, Braga”, Estudos do Quaternário, 10 (2014), págs. 35-43.

Sampaio, Hugo y Bettencourt, Ana M. S., “Between the valley and the hill top. Discoursing on the spatial importance of Pego’s Bronze Age necropolis, Braga (northwest of Portugal)”, Estudos do Quaternário, 10 (2014), págs. 45-57.

Silva, Eduardo Jorge Lopes y Masques, José Augusto Maia, “Escavação de uma cista em Lordelo (Anha-Viana do Castelo)”, Revista de História, 1 (1984), págs. 53-72.

Silva, Maria Antónia, “A cista do Gorgolão (Vila de Ponte, Montalegre)”, Portugalia NS, XV (1994), págs. 137-145.

Suárez Otero, José, A Idade do Bronce en Galicia: Aspectos ceramolóxicos. O Bronce Inicial.

Santiago de Compostela, Tesina de Licenciatura Inédita, Universidade de Santiago, 1986. Tabarés Domínguez, Marta y Baqueiro Vidal Sofía, “Estudo da cultura material do xacemento de Montenegro”, en Felipe Criado Boado y Elena Cabrejas Domínguez (coords.), Obras Públicas e Patrimonio: Estudo Arqueolóxico do Corredor do Morrazo, Madrid, Instituto de Estudos Galegos Padre Sarmiento, CSIC-Xunta de Galicia, 2005 (TAPA, 35), págs. 117-119.

Tabarés Domínguez, Marta y Prieto Martínez, M. Pilar, “Ceramic study of the Devesa do Rei archaeological site (Vedra, A Coruña, Spain)”, in Maria Isabel Prudêncio; Maria Isabel Dias y Joâo Carlos Waerenborgh (eds.), Proceedings of the 7th European Meeting on Ancient Ceramics- Understanding people through their pottery, Lisboa, Trabalhos de Arqueologia 42, 2005, págs. 271-276.

Vázquez Liz, Pablo, Escavación arqueolóxica do xacemento de A Devesa de Abaixo- GA36029002, San Pedro de Domaio, Moaña (Pontevedra), Santiago de Compostela, Memoria Técnica inédita, Consellería de Cultura e Xuventude, Xunta de Galicia, 2004.

Vázquez Liz, Pablo, “Idade do Bronce: Devesa de Abaixo-Os Torradoiros”, en Felipe Criado Boado y Elena Cabrejas Domínguez (coords.), Obras Públicas e Patrimonio: Estudo Arqueolóxico do Corredor do Morrazo, Madrid, Instituto de Estudos Galegos Padre Sarmiento, CSIC-Xunta de Galicia, 2005 (TAPA, 35), págs. 63-69.

Vázquez Liz, Pablo y Prieto Martínez, M. Pilar, “Los yacimientos de A Devesa de Abaixo y Os Torradoiros: áreas de actividad campaniforme”, en María Pilar Prieto Martínez y Laure Salanova (coords.), Las Comunidades Campaniformes en Galicia. Cambios sociales en el III y II milenios BC en el NW de la Península Ibérica, Pontevedra, Diputación de Pontevedra, 2011, págs. 211-225.

Vázquez Varela, José Manuel, “Enterramientos en cista de la Edad del Bronce en Galicia”, Pontevedra, 0 (1980a), págs. 23-40.

Vidal Lojo, Miguel, “O Fuxiño: un asentamiento de la Edad del Bronce con campaniforme”, en M. Pilar Prieto Martínez y Laure Salanova (coords.), Las Comunidades Campaniformes en Galicia. Cambios sociales en el III y II milenios BC en el NW de la Península Ibérica, Pontevedra, Diputación de Pontevedra, 2011, págs. 31-38.

Villa Valdés, Angel y Cabo Pérez Luis, “Depósito funerario y recinto fortificado de la Edad del Bronce en el castro del Chao Samartín: argumentos para su datación”, Trabajos de Prehistoria, 60 (2) (2003), págs. 143-151.

Descargas

Publicado

2016-12-30

Cómo citar

Vázquez Liz, P., & Prieto Martínez, M. P. (2016). El yacimiento de A Devesa de Abaixo (Pontevedra): muerte y tradición en la prehistoria reciente del Noroeste de la Península Ibérica. Cuadernos De Estudios Gallegos, 63(129), 13–64. https://doi.org/10.3989/ceg.2016.129.01

Número

Sección

Artículos