Presares: comitatum, commisso, territorio? Dimensión documental e espacial dun topónimo abandonado

Autores/as

DOI:

https://doi.org/10.3989/ceg.2019.132.03

Palabras clave:

monasterio de Sobrado, territorio, Plena Edad Media, Présaras, organización del espacio, mosteiro de Sobrado, Plena Idade Media, organización do espazo

Resumen


El topónimo Présaras como nombre de la entidad en la que se situaba el monasterio de Sobrado dos Monxes tiene una considerable presencia en la documentación de la Plena Edad Media, en especial en los tumbos de Sobrado, hasta su práctica desaparición con este significado a partir del siglo XII. Utilizando estos cartularios sobradeses como fuente principal se propone una aproximación a dicha realidad, así como a los distintos términos que se identifican en los textos acompañando a la forma latina Presares y derivados (territorio, ualle, mandatione, commisso, comitatus). Para comenzar se realiza un análisis cuantitativo de la presencia de cada uno de los indicados vocablos en la documentación, y a continuación se procede al estudio más detallado de documentos concretos en los que aparece cada uno de ellos con el objetivo de determinar si su uso es indistinto o si por el contrario sitúan ante realidades diferentes. Finalmente, se propone una reconstrucción cartográfica de la entidad de Présaras, que no pretende ofrecer unos límites cerrados y estáticos sino presentar una aproximación a la posible extensión de la misma. [gl] O topónimo Présaras como nome da entidade na que se situaba o mosteiro de Sobrado dos Monxes ten unha considerable presenza na documentación da Plena Idade Media, en especial nos tombos de Sobrado, ata a súa práctica desaparición con este significado a partir do século XII. Empregando estes cartularios sobradeses como fonte principal proponse unha aproximación a dita realidade, así como aos distintos termos que se identifican nos textos acompañando á forma latina Presares e derivados (territorio, ualle, mandatione, commisso, comitatus). Para comezar realízase unha análise cuantitativa da presenza de cada un dos indicados vocábulos na documentación, e a continuación procédese ao estudo máis detallado de documentos concretos nos que aparece cada un deles co obxectivo de determinar se o seu uso é indistinto ou se polo contrario sitúan ante realidades diferentes. Finalmente, proponse unha reconstrución cartográfica da entidade de Présaras, que non pretende ofrecer uns límites pechados e estáticos senón presentar unha aproximación á posible extensión da mesma.

Descargas

Los datos de descargas todavía no están disponibles.

Citas

Alfonso Antón, Isabel, “La comunidad campesina”, en Reyna Pastor de Tognerini, Poder monástico y grupos domésticos en la Galicia foral Siglos XIII-XV: la casa, la comunidad, Madrid, Consejo Superior de Investigaciones Científicas, 1990, páxs. 303-369.

Andrade Cernadas, José Miguel, O tombo de Celanova: Estudio introductorio, edición e índices (ss. IX-XII), Santiago de Compostela, Consello da Cultura Galega, 1995.

Baliñas Pérez, Carlos, “El territorium saliniense y los orígenes altomedievales de la comarca de Arousa”, en Augusto Guedes de Castro (ed.), Arousa medieval y románica: I Simposio de Historia y Patrimonio Cultural de Vilagarcía de Arousa, Vilagarcía de Arousa, Concello de Vilagarcía de Arousa, 2014, páxs. 69-103.

Baliñas Pérez, Carlos, Do mito á realidade: A definición social e territorial de Galicia na Alta Idade Media (séculos VIII e IX), Santiago de Compostela, Fundación Universitaria de Cultura, 1992.

Barros, Henrique da Gama e Soares, Torquato de Sousa (ed.), História da administração pública em Portugal nos séculos XII a XV, Lisboa, Livraria Sá da Costa, 1945-1954.

Bermúdez Beloso, Mariña, O espazo do occidente peninsular e a súa organización territorial (ca. 700-ca. 1250), Santiago de Compostela, Tese de doutoramento inédita, 2017.

Blanco Campos, Emma, “Valles y aldeas: las Asturias de Santillana”, en José Ángel García de Cortázar y Ruiz de Aguirre (ed.), Del Cantábrico al Duero: Trece estudios sobre organización social del espacio en los siglos VIII a XIII, [Santander], Universidad de Cantabria, 1999, páxs. 157-187.

Costa, Avelino de Jesús da (ed. lit.), Liber fidei Sanctae Bracarensis Ecclesiae, Braga, Assembleia Distrital, 1965-1978.

Costa García, José Manuel, Arqueología de los asentamientos militares romanos en la Hispania altoimperial (27 a.C.-ca. 280 d.C.), Santiago de Compostela, Tese de doutoramento inédita, 2013.

Estepa Díez, Carlos, El Nacimiento de León y Castilla, siglos VIII-X, Valladolid, Ámbito, 1985.

Ferreira Priegue, Elisa, Los caminos medievales de Galicia, Ourense, Museo Arqueolóxico Provincial, 1988.

García Conde, Antonio e López Valcárcel, Amado, Episcopologio lucense, Lugo: Fundación Caixa Galicia, 1991.

García de Valdeavellano y Armicis, Luis, Curso de historia de las instituciones españolas: De los orígenes al final de la edad media, Madrid, Alianza, 1968.

García-Gallo y de Diego, Alfonso, “El fuero de León. Su historia, textos y redacciones”, Anuario de historia del derecho español, XXIX (1969), páxs. 5-149

González, Tomás, Censo de población de las provincias y partidos de la Corona de Castilla en el siglo XVI. Con varios apendices para completar la del resto de la Peninsula en el mismo siglo, y formar juicio comparativo con la del anterior y siguiente, según resulta de los libros y registros que se custodian en el Real Archivo de Simancas, Madrid, Imprenta Real, 1829 [na rede], dispoñible en <http://bibliotecadigital.jcyl.es/es/consulta/registro.cmd?id=7823> [Consulta: 07/03/2018].

Hoyo, Jerónimo del, Rodríguez González, Ángel (ed.) e Varela Jácome, Benito (ed.), Memorias del arzobispado de Santiago, Santiago de Compostela: Porto y Cía. Editores, 1950?.

Hoyo, Jerónimo del, Memorias del Arzobispado de Santiago: reproducción facsimilar, Santiago de Compostela, Consorcio de Santiago, Universidade de Santiago de Compostela Servizo de Publicacións e Intercambio Científico, 2016.

Isla Frez, Amancio, La sociedad gallega en la Alta Edad Media, Madrid, Consejo Superior de Investigaciones Científicas, 1992.

Lewis, Charlton T. e Short, Charles, A Latin Dictionary, Oxford, Oxford Clarendom Press, (1933 [1879]) [na rede], dispoñible en <http://clt.brepolis.net/dld/Default.aspx> [Consulta: 22/02/2018].

López Alsina, Fernando, “La cristalización de Tui como espacio de poder señorial entre 1095 y 1157”, en Marta Cendón Fernández e Silvia González Soutelo (eds.), Tui, presente, pasado y futuro I Coloquio de Historia de Tui, [Pontevedra], Diputación de Pontevedra, 2006, páxs. 57-96.

López Alsina, Fernando, La ciudad de Santiago de Compostela en la alta edad media, Santiago de Compostela, Ayuntamiento de Santiago de Compostela, 1988.

López Ferreiro, Antonio, Historia de la Santa A. M. Iglesia de Santiago de Compostela, Santiago de Compostela, Impr. del Seminario Conciliar Central, 1898-1909.

López Pereira, Eduardo (dir.), CODOLGA. Corpus Documentale Latinum Gallaeciae, Centro Ramón Piñeiro para a Investigación en Humanidades, (2004-) [na rede], dispoñible en <http://cirp.es/codolga/buscas.html> [Consulta: 20/01/2018].

Loscertales de García de Valdeavellano, Pilar, Tumbos del monasterio de Sobrado de los Monjes, Madrid, Dirección General del Patrimonio Artístico y Cultural, Archivo Histórico Nacional, 1976.

Lucas Álvarez, Manuel, El Tumbo de San Julián de Samos (siglos VIII-XII), Santiago de Compostela, Caixa Galicia, 1986.

Lucas Álvarez, Manuel, Tumbo A de la catedral de Santiago, Sada, Ediciós do Castro, 1998.

Menéndez Pidal, Ramón, Lapesa, Rafael, García, Constantino e Seco, Manuel (eds.), Léxico hispánico primitivo (siglos VIII al XII): Versión primera del “Glosario del primitivo léxico iberorrománico”, [Madrid], Fundación Ramón Menéndez Pidal, Real Academia Española, 2003.

Ministerio de Fomento, Instituto Geográfico Nacional, Visor Iberprix 4 [na rede], dispoñible en <http://www.ign.es/iberpix2/visor/#> [Consulta: 25/03/2018].

Pallares Méndez, María del Carmen e Portela Silva, Ermelindo, “Proyección territorial e influencia social de una institución monástica en la Edad Media: la abadía de Sobrado (952-1300)”, en Xesús Balboa López, Herminia Pernas Oroza e José Manuel Pose Antelo (eds.), Entre nós. Estudios de arte, xeografía e historia en homenaxe ó profesor Xosé Manuel Antelo, Santiago de Compostela, Universidad de Santiago de Compostela, 2001, páxs. 209-241.

Pallares Méndez, María del Carmen e Portela Silva, Ermelindo, “El lugar de los campesinos. De repobladores a repoblados”, en Ana Rodríguez López (ed.), El lugar del campesino: En torno a la obra de Reyna Pastor, València, Publicacions de la Universitat de València, 2007, páxs. 61-88.

Pallares Méndez, María del Carmen, El monasterio de Sobrado: Un ejemplo de protagonismo monástico en la Galicia medieval, A Coruña, Diputación Provincial, 1979.

Pallares Méndez, María del Carmen, “Los Cotos como marco de los derechos feudales en Galicia durante la Edad Media (1100-1500)”, Estudios Compostelanos. Galicia Rural. La tierra y el hombre. Marco de relación, 5 (1978), páxs. 201-225.

Rodríguez Núñez, Clara, “Santa María de Belvís, un convento mendicante femenino en la Baja Edad Media (1305-1400)”, Estudios Mindonienses, 5 (1989), páxs. 335-485.

Sánchez-Albornoz y Menduiña, Claudio, “Un texto desconocido del fuero de León”, Revista de Filología Española, 9 (1922), páxs. 317-323.

Sánchez-Albornoz y Menduiña, Claudio, “Homines mandationis y iuniores”, Cuadernos de Historia de España, 53-54 (1971), páxs. 7-235.

Sánchez-Albornoz y Menduiña, Claudio, “Homines mandationis y iuniores”, en Claudio Sánchez- Albornoz, Viejos y nuevos estudios sobre las instituciones medievales españolas, Madrid, Espasa-Calpe, 1976-1980, vol. I, páxs. 365-577.

Varela Barreiro, Xavier (dir.), TMILG. Tesouro Medieval Informatizado da Lingua Galega, Instituto da Lingua Galega [na rede], dispoñible en <https://ilg.usc.es/tmilg/valida.php> [Consulta: 20/01/2018].

Vázquez Bertomeu, Mercedes, A Igrexa de Santiago contra 1500: (O libro do subsidio), Santiago de Compostela, Lóstrego, 2003.

Vázquez de Parga, Luis, “El fuero de León”, Anuario de historia del derecho español, 15 (1944), páxs. 464-498.

Xunta de Galicia, Nomenclátor de Galicia, [na rede], dispoñible en <https://www.xunta.gal/ nomenclator> [Consulta: 04/02/2018].

Descargas

Publicado

2019-12-30

Cómo citar

Bermúdez Beloso, M. (2019). Presares: comitatum, commisso, territorio? Dimensión documental e espacial dun topónimo abandonado. Cuadernos De Estudios Gallegos, 66(132), 77–105. https://doi.org/10.3989/ceg.2019.132.03

Número

Sección

Artículos