Fronteras de aire. Portugal, León y Castilla en el siglo XIII

Autores/as

  • Paz Romero Portilla Universidade da Coruña

DOI:

https://doi.org/10.3989/ceg.2015.128.02

Palabras clave:

Edad Media, siglo XIII, Castilla, León, Portugal, documentos, Idade Media, século XIII, Castela

Resumen


La documentación estudiada refl eja una estrecha vinculación del reino de Portugal con León y Castilla en el siglo XIII. Nos muestra una trayectoria diplomática que tiende a garantizar el equilibrio entre los reinos peninsulares, a pesar de acontecimientos que lo rompen, como la unión de Castilla y León. Difícil siglo para los tres reinos debido a guerras, minorías de edad, problemas con la nobleza, afianzamiento territorial y fronterizo, etc. Pero aspectos históricos, geográficos, sociales, familiares, económicos y eclesiásticos, bien reflejados en los documentos, motivaron, sin duda, una especial relación entre los reinos. Un primer acercamiento a la documentación nos ha evidenciado cuáles fueron los asuntos que vincularon y separaron a Portugal de León y Castilla en la plenitud medieval. [gl] A documentación estudada reflicte unha estreita vinculación do reino de Portugal con León e Castela no século XIII. Móstranos unha traxectoria diplomática que tende a garantir o equilibrio entre os reinos peninsulares, a pesar de acontecementos que o rompen, como a unión de Castela e León. Difícil século para os tres reinos debido a guerras, minorías de idade, problemas coa nobreza, afianzamento territorial e fronteirizo, etc. Pero aspectos históricos, xeográficos, sociais, familiares, económicos e eclesiásticos, ben reflectidos nos documentos, motivaron, sen dúbida, unha especial relación entre os reinos. Un primeiro achegamento á documentación evidenciounos cales foron os asuntos que vincularon e separaron Portugal de León e Castela na plenitude medieval.

Descargas

Los datos de descargas todavía no están disponibles.

Citas

Almeida, Fortunato de, História da Igreja em Portugal, Porto - Lisboa, Livraria Civilização, 1965-1971, 4 vols.

Álvarez Palenzuela, Vicente Ángel, "Relaciones peninsulares en el siglo de Alcañices (1250- 1350). Regencias y minorías regias", en IV Jornadas Luso-Espanholas de História Medieval. As Relações de Fronteira no Século de Alca-ices, Porto, Universidade do Porto, 1998, vol. II, págs. 1045-1070. PMid:9506816

Branco, Maria João Violante, D. Sancho I, o Filho do fundador, Lisboa, Círculo de Leitores, 2006.

Brandão, António, Crónicas de D. Sancho II e D. Afonso III, Porto, Livraria Civilização Editora, 1946. PMid:20984214

Brandão, António, et al., Quarta Parte da Monarchia Lusitana, que contem a Historia de Portugal desdo tempo del Rey Dom Sancho Primeiro, até todo o reinado del Rey Dom Afonso III, dedicada ao Catholico Rey Dom Felipe terceiro de Portugal, & quarto de Castella nosso senhor, Lisboa, Imprensa Nacional - Casa da Moeda, 1974.

Calderón Medina, Inés, Cum magnatibus regni mei. La nobleza y la monarquía leonesas durante los reinados de Fernando II y Alfonso IX de León (1157-1230), Madrid, Consejo Superior de Investigaciones Científicas, 2011.

Calderón Medina, Inés, "La solidaridad familiar. La participación de la nobleza leonesa en la guerra civil de Portugal (1245-1247)", Hispania, vol. LXXIII, 245 (2013), págs. 617-646.

Calderón Medina, Inés, "Las arras de la reina Teresa. El tratado entre Sancho I y Alfonso IX de León", en María Isabel del Val Valdivieso y Pascual Martínez Sopena (dirs.), Castilla y el mundo feudal. Homenaje al profesor Julio Valdeón, Valladolid, Junta de Castilla y León - Universidad de Valladolid, 2009, vol. II, págs. 443-455.

Calderón Medina, Inés, "Los tratados de paz entre León y Portugal (1191-1219). La intervención nobiliaria en el mantenimiento de la paz", en M. Helena da Cruz Coelho, Saúl António Gómes y António Manuel Ribeiro Rebelo (coords.), VI Jornadas Luso-Espanholas de Estudos Medievais. A Guerra e a Sociedade na Idade Média, Sociedade Portuguesa de Estudos Medievais, 2009, vol. II, págs. 93-107.

Calderón Medina, Inés y Ferreira, João Paulo Martins, "Beyond the Border. The Aristocratic mobility between the kingdoms of Portugal and León (1157-1230)", e-Journal of Portughese History, vol. 12, 1 (junio 2014) [en línea] disponible en <http://www.brown. edu/Departments/Portuguese_Brazilian_Studies/ejph/html/issue23/pdf/v12n1a01.pdf> [Consulta: 15-01-2015].

Chancelaria de D. Afonso III. Edição de Leontina Ventura, António Resende de Oliveira, Coimbra, Universidade de Coimbra, 2006-2011, 3 vols. Crónica de Alfonso X. Según el Ms. II/2777 de la Biblioteca del Palacio Real (Madrid), Murcia, Real Academia Alfonso X el Sabio, 1998.

Crónica de cinco reis de Portugal, Porto, Livraria Civilização, 1945.

Crónica de los reyes de Castilla, ed. C. Rosell, Madrid, Biblioteca de Autores Españoles, 1953.

Crónica latina de los reyes de Castilla, Madrid, Akal, 1999.

Crónicas dos sete primeros reis de Portugal, ed. Carlos da Silva Tarouca, Lisboa, Academia Portuguesa da História, 1952-1953.

David, Henrique y Pizarro, José Augusto de Sotto Mayor, "Nobres portugueses en Leão e Castela (Século XIII)", Revista de História, 7 (1986-1987), págs. 135-150.

Delaville Le Roulx, Joseph, Cartulaire général de l'Ordre des Hospitaliers de Saint-Jean de Jérusalem, Paris, Ernest Leroux, 1894-1906.

Dias, Nuno Pizarro, "Dinis e Isabel, uma difícil relacão conjugal e política", Revista Portuguesa de História, t. XXXI, 2 (1996), págs. 129-165.

Faria, Américo, Princesas portuguesas rainhas no extrangeiro, Lisboa, Livraria Clássica Editora, 1963.

Fernandes, Hermenegildo, D. Sancho II. Tragédia, Lisboa, Círculo de Leitores, 2006.

Fernández Catón, José María et al, Colección documental del Archivo de la Catedral de León (775-1230). Vol. VI (1188-1230), León, Centro de Estudios e Investigación San Isidoro, 1991.

Gaibrois de Ballesteros, Mercedes, Historia del reinado de Sancho IV de Castilla, Madrid, Tip. de la Revista de Archivos, Bibliotecas y Museos, 1922-1928.

García Fernández, Manuel, "La política internacional de Portugal y Castilla en el contexto peninsular del tratado de Alca-ices: 1267-1297. Relaciones diplomáticas y dinásticas", en IV Jornadas Luso-Espanholas de História Medieval. As Relações de Fronteira no Século de Alca-ices, Porto, Universidade do Porto, 1998, vol. II, págs. 903-943.

González Jiménez, Manuel, Alfonso X el Sabio (1252-1284), Palencia - Burgos, Diputación Provincial de Palencia - La Olmeda, 1993.

González Mínguez, César, Fernando IV (1295-1312). La guerra civil y el predominio de la nobleza, Vitoria, Colegio Universitario de Álava, 1976.

González, Julio, Alfonso IX, Madrid, Consejo Superior de Investigaciones Científicas, 1944, 2 vols. PMid:17858518 PMCid:PMC1618190

González, Julio, El reino de Castilla en la época de Alfonso VIII, Madrid, Consejo Superior de Investigaciones Científicas, 1960, 3 vols. PMCid:PMC441894

González, Julio, Reinado y diplomas de Fernando III, Córdoba, Monte de Piedad y Caja de Ahorros de Córdoba, 1980.

Herculano, Alexandre, História de Portugal, Lisboa, Instituto Nacional de Investigação Científica, 1987, vol. V.

La Crónica dos sete Primeiros Reis de Portugal, Lisboa, Academia Portuguesa da História, 1970.

Ladero Quesada, Miguel-Ángel, "Reconquista y definiciones de frontera", en IV Jornadas Luso-Espanholas de História Medieval. As Relações de Fronteira no Século de Alca-ices, Porto, Universidade do Porto, 1998, vol. I, págs. 655-691.

Loaysa, Jofré de, Crónica de los reyes de Castilla Fernando III, Alfonso X, Sancho IV y Fernando IV (1248-1305), traducción de Antonio García Martínez, Murcia, Diputación Provincial de Murcia, 1961.

Lopes, Fernando Félix, "A propósito do conflito entre a Igreja e Portugal no tempo de D. Dinis", en Estudos Teológicos: Actas da Semana Portuguesa de Teología, Lisboa, [s.n.], 1964, vol. 3, págs. 251-262.

Lopes, Fernando Félix, "O infante D. Afonso irmão de el-rei D. Dinis", Itinerarium, 44 (1964), págs. 190-220.

Lucas de Tuy, Chronicon mundi IV, en Opera omnia, ed. de Emma Falque, Turnhout, Brepols, 2003.

Mansilla Reoyo, Demetrio, La documentación española del Archivo del "Castel S. Angelo" (395-1498), Roma, Instituto Español de Historia Eclesiástica, 1959.

Mansilla Reoyo, Demetrio, La documentación pontificia de Honorio III (1216-1227), Roma, Instituto Español de Historia Eclesiástica, 1965.

Marques, Maria Alegria, O Papado e Portugal no tempo de D. Afonso III (1245-1279), Coimbra, 1990. Tesis doctoral leída en la Faculdade de Letras de la Universidade de Coimbra.

Marques, Maria Alegria y Soalheiro, João, A Corte dos primeiros reis de Portugal. Afonso Henriques, Sancho I, Afonso II, Gijón, Trea, 2009.

Mattoso, José, "A crise de 1245", en Portugal Medieval. Novas interpretações, Lisboa, Imprensa Nacional - Casa da Moeda, 1985, pp. 57-76.

Mattoso, José, A Nobreza Medieval Portuguesa. A Família e o Poder, Lisboa, Círculo de Leitores, 2001. PMid:12201687

Memorial de D. Fernando IV de Castilla, Madrid, Real Academia de la Historia, 1860.

Mendonça, Manuela, "D. Dinis e a fronteira sul: O tratado de Badajoz", en IV Jornadas Luso-Espanholas de História Medieval. As Relações de Fronteira no Século de Alca-ices, Porto, Universidade do Porto, 1998, vol. II, págs. 1122-1134. PMCid:PMC105108

Monumenta Hispaniae Vaticana, Sección Registros, Roma, Instituto Español de Estudios Eclesiásticos, 1955, vol. II.

Moreno, Humberto Baquero, "As relações de fronteira no século de Alca-ices (1250-1350): O tratado de Alcañices", en IV Jornadas Luso-Espanholas de História Medieval. As Relações de Fronteira no Século de Alca-ices, Porto, Universidade do Porto, 1998, vol. I, págs. 641-653.

Pizarro, José Augusto de Sotto Mayor, "D. Dinis e a nobreza nos finais do século XIII", Revista da Faculdade de Letras. História, 10 (1993), págs. 91-101.

Pizarro, José Augusto de Sotto Mayor, "De e para Portugal. A circulação de nobres na Hispania Medieval (Séculos XII a XV)", Anuario de Estudios Medievales, 40/2 (2010), págs. 889-924.

Pizarro, José Augusto de Sotto Mayor, D. Dinis, Coimbra, Temas e Debates, 2008.

Rocha, Ana Rita, "A Corte de D. Sancho II (1223-1248)", Revista Portuguesa de História, 44 (2013), págs. 95-121.

Sánchez Belda, Luis, Documentos reales de la Edad Media referentes a Galicia. Catálogo de los conservados en la Sección de Clero del Archivo Histórico Nacional, Madrid, Dirección General de Archivos y Bibliotecas, 1953.

Santarém, Visconde de, Quadro elementar das relações politicas e diplomáticas de Portugal com as diversas potências do mundo, desde o principio da monarchia portugueza até aos nossos dias, Paris - Lisboa, J. P. Aillaud - Academia Real das Sciencias, 1842-1876.

Suárez Fernández, Luis, "El tiempo de Santa Isabel de Portugal visto desde el lado castellano", en Las Españas del siglo XIII, Zaragoza, Institución "Fernando el Católico", 1971, págs. 45-55.

Suárez Fernández, Luis, Historia de España. Edad Media, Madrid, Gredos, 1970.

Varandas, José Manuel, Rex bonus, rex inutilis, Lisboa, 2004. Tesis doctoral leída en la Faculdade de Letras de la Universidade de Lisboa.

Veloso, Maria Teresa Nobre, "A questão entre Afonso II e suas irmãs sobre a detenção dos direitos senhoriais", Revista Portuguesa de História, 18 (1980), págs. 197-229.

Veloso, Maria Teresa Nobre, D. Afonso II. Relações de Portugal com a Santa Sé durante o seu reinado, Coimbra, Arquivo da Universidade de Coimbra, 2000. PMCid:PMC2423989

Ventura, Leontina, A nobreza de Corte de Afonso III, Coimbra, 1992. Tesis doctoral leída en la Faculdade de Letras de la Universidade de Coimbra.

Ventura, Leontina, D. Afonso III, Lisboa, Círculo de Leitores, 2006.

Ventura, Leontina, "Relações internobiliárquicas e regio-nobiliárquicas entre Portugal e Castela no século XIII", en Vicente Ángel Álvarez Palenzuela (ed.), Jornadas de Cultura Hispano-Portuguesa, Madrid, Universidad Autónoma de Madrid, 1999, págs. 257-273.

Vilar, Hermínia Vasconcelos, D. Afonso II. Um rei sem tempo, Lisboa, Círculo de Leitores, 2005.

Vilar, Hermínia Vasconcelos, "Territorio e poder em espaços de fronteira: A construção das unidades diocesanas no sul de Portugal no século XIII", en Francisco García Fitz y Juan Francisco Jiménez Alcázar (coords.), La historia peninsular en los espacios de frontera: las "Extremaduras históricas" y la "Transierra" (siglos XI-XV), Cáceres - Murcia, Sociedad Española de Estudios Medievales - Editum, 2012, págs. 517-533.

Descargas

Publicado

2015-12-30

Cómo citar

Romero Portilla, P. (2015). Fronteras de aire. Portugal, León y Castilla en el siglo XIII. Cuadernos De Estudios Gallegos, 62(128), 47–81. https://doi.org/10.3989/ceg.2015.128.02

Número

Sección

Artículos