La institución de La Gota de Leche de Santiago de Compostela (1904-1980)

Autores/as

DOI:

https://doi.org/10.3989/ceg.2020.133.11

Palabras clave:

La Gota de Leche, Santiago de Compostela, Instituto Municipal de Puericultura, Consultorio de niños de pecho, lactancia, mortalidad infantil, Instituto Municipal de Coidados Infantís, Oficina de lactancia materna

Resumen


En este artículo se aborda la creación y puesta en funcionamiento de la Institución de «La Gota de Leche» de Santiago de Compostela, a partir de diversas fuentes primarias archivísticas y de prensa. Aunque el inicio de su actividad fue tardía en comparación con otras ciudades similares, sus beneficios pronto se dejaron ver, a través del descenso de las cifras de mortalidad infantil. Estructurado en un consultorio de niños de pecho que seleccionaba los que pasaban a La Gota de Leche, consulta prenatal, asistencia a partos a domicilio y centro de vacunación, constituyendo, en conjunto, el Instituto Municipal de Puericultura. La labor asistencial sirvió de base para el nuevo modelo de atención de 1941, con la promulgación de la Ley de Seguridad Social que provocó la desaparición de estas instituciones. Abordamos el perfil de los empleados de la institución y las polémicas y críticas en torno a la labor desarrollada en las Gotas de Leche. [gl] Este artigo trata da creación e posta en marcha da institución “La Gota de Leche” en Santiago de Compostela, baseada en diversas fontes primarias de arquivos e prensa. Aínda que o inicio da súa actividade foi tardío en comparación con outras cidades similares, pronto se viron os seus beneficios, por mor do descenso das cifras de mortalidade infantil. Estruturado nunha consulta pediátrica que seleccionou aos nenos que foron á “La Gota de Leche”, consulta prenatal, asistencia a domicilio e centro de vacinación, formando xuntos o Instituto Municipal de Puericultura. O traballo de asistencia serviu de base para o novo modelo asistencial de 1941, coa promulgación da Lei da Seguridade Social que provocou a desaparición destas institucións. Abordamos o perfil dos empregados da institución e as polémicas e críticas sobre o traballo desenvolvido nas “Gota de Leche”.

Descargas

Los datos de descargas todavía no están disponibles.

Citas

Alcaide De La Oliva, Manuel, "A propósito de la Gota de Leche", El Compostelano (04-04- 1927), pág. 1.

Arana Amurrio, José Ignacio De, y Zafra Anta, Miguel Ángel, "Transformación de la lactancia y consiguiente desaparición de las Gotas de Leche", en Historia y significación de las Gotas de leche en España, [s. l.], Asociación Española de Pediatría, 2014, pág. 34 (Cuadernos de Historia de la Pediatría Española, 8).

Arbones, E., "La Gota de Leche", Gaceta de Galicia (08-01-1915), pág. 1.

Arijón Gende, José, "Las gotas de leche. Lo que son- Lo que deben ser", El Compostelano (15-12-1922), pág. 1.

Franco, "Predicaciones cuaresmales", El Compostelano (20-02-1920), pág. 1.

García Ferreiro, Víctor, Cartilla de la consulta de niños de pecho, Santiago, Tip. José M. Paredes, 1921.

García Guerra, Delfín, "Apuntes Históricos: El Gran Hospital de Santiago", en XXV Aniversario del Hospital General de Galicia, Santiago, USC, Banco Pastor, 1998.

Gimeno Navarro, Ana, Lactancia materna en cifras: Tasas de inicio y duración de la lactancia en España y en otros países, Comité de Lactancia Materna, Asociación Española de Pediatría [en línea], 2017, disponible en https://www.aeped.es/sites/default/files/documentos/201602-lactancia-materna-cifras.pdf [Consulta: 01/04/2019].

Gorroxategi Gorrotxategi, Pedro, "La Gota de Leche de San Sebastián", en Historia y significación de las Gotas de leche en España, [s. l.], Asociación Española de Pediatría, 2015, págs. 14-17 (Cuadernos de Historia de la Pediatría Española, 8).

Gurriarán Rodríguez, Ricardo, A investigación científica en Galicia (1900-1940): institucións, redes formativas e carreiras académicas: a ruptura da Guerra Civil, Tesis doctoral, Santiago, USC, 2004.

Gurriarán Rodríguez, Ricardo, Ciencia e conciencia na Universidade de Santiago (1900-1940): do influxo institucionalista e a JAE á depuración do profesorado, Santiago, USC, Servizo de Publicacións e Intercambio científico, 2006.

Gurriarán Rodríguez, Ricardo, Otero Costas, Jesús y García Iglesias, José Manuel, A galería de decanos da Facultade de Medicina, Universidade de Santiago de Compostela, Imprenta Universitaria, 2014.

Jiménez, Cándido, "Carta abierta", El Compostelano (26-03-1927), pág. 2.

"La cuillerèe de lait de Marseille", La Revue Philanthropique, 15 (mayo-octubre, 1904), pág. 753.

Landeira, F., "El Jefe provincial de Sanidad Sr. Boned en Compostela", El Compostelano (03- 03-1947), pág. 1.

Máiz Eleizegui, Luis, Historia de la Enseñanza de Farmacia en Santiago. (Cien años de vida de la Facultad) 1857-1957, Santiago de Compostela, Facultad de Farmacia, D. L. 1961.

Mato Domínguez, Alfonso, "Gumersindo Sánchez Guisande", en Álbum da Ciencia. Culturagalega.org, Consello da Cultura Galega, 2014, disponible en http://www.culturagalega. org/albumdaciencia/detalle.php?id=1016 [Consulta 14/10/2018].

Morales González, Juan Luis, El Niño en la Cultura Española (Ante la Medicina y otras ciencias; la Historia, Las Letras, Las Artes y Las Costumbres), t. 1, Madrid, Imprenta T.P.A, 1960, págs. 561-678.

Muñoz Pradas, Francisco, "Geografía de la mortalidad española del siglo XIX: Una exploración de sus factores determinantes", Boletín de la A.G.E., 40 (2005), págs. 269-310.

Muñoz Pradas, Francisco, "La implantación de las gotas de leche en España (1902-1935): Un estudio a partir de la prensa histórica", Asclepio, 68 (2016), págs. 131-165. https://doi.org/10.3989/asclepio.2016.10

Paricio Talayero, José, "Aspectos históricos de la alimentación al seno materno", en Lactancia materna. Guía para profesionales, Madrid, Ergón, 2004, págs. 7-26 (Monografrías A.E.P., 5).

Paricio Talayero, José, Lactancia materna y hospitalización por infecciones en el primer año de vida, Tesis doctoral, Universidad Autónoma de Madrid, 2004.

Pellit Varela, Severino, "La inspección oficial del comercio de leche. Su necesidad e importancia. (Continuación)", El Compostelano (23-11-1926), págs. 1-2.

Ponte Hernando, Fernando, "El Niño en la obra del Psiquiatra D. Juan Barcia Caballero (1852- 1926): Médico y poeta", en Los albores de la Psiquiatría infantil en España, [s. l.], Asociación Española de Pediatría, 2013, págs.12-20 (Cuadernos de Historia de la Pediatría Española, 6).

Ponte Hernando, Fernando y González Castroagudín, Sonia, "Víctor García Ferreiro", en Álbum da Ciencia. Culturagalega.org, Consello da Cultura Galega, 2017, disponible en http:// culturagalega.gal/albumdaciencia/detalle.php?id=1083 [Consulta 18/10/2018]. https://doi.org/10.17075/adg.2017.22662

Ponte Hernando, Fernando, Pandelo Louro, Cristina y García Esmorís, Ana Mª., "Historia de la cátedra de pediatría en Santiago de Compostela (1887-1942)", en Retazos de la Pediatría gallega, [s. l.], Asociación Española de Pediatría, 2017, págs. 6-21 (Cuadernos de Historia de la Pediatría Española, 13).

Ponte Hernando, Fernando, "Patricio Borobio Díaz (1856-1929) La visión integral del niño", en La Pediatría en Aragón, [s. l.], Asociación Española de Pediatría, 2018, págs. 16-25 (Cuadernos de Historia de la Pediatría Española, 15).

Puente Domínguez, José Luis, "Apuntes Históricos: El origen del Hospital del Seguro", en XXV Aniversario del Hospital General de Galicia, Santiago, USC, Banco Pastor, 1998, págs. 43-45.

Sánchez Guisande, Gumersindo, "Carta abierta", El Compostelano (30-03-1927), pág. 2.

Ulecia Cardona, Rafael, Los Consultorios de Niños de Pecho ("Gotas de Leche)". Impresiones de viaje, Madrid, Imprenta y Librería de Nicolás Moya, 1903.

Ulecia Cardona, Rafael, Memoria anual del primer Consultorio de Niños de Pecho en Madrid, Madrid, Imprenta y Librería de Nicolás Moya, 1912.

Villares Paz, Ramón, "La ciudad de los dos apóstoles (1875-1936)", en Ermelindo Portela Silva (coord.), Historia de la Ciudad de Santiago de Compostela, Santiago, Imprenta universitaria, 2003, págs. 477-557.

Villares Paz, Ramón, "Prólogo", en Montero Ríos y Compostela: Un feudo clientelar, Santiago, Consorcio de Santiago, 2007, pág. 17.

Descargas

Publicado

2020-06-30

Cómo citar

Manresa López, M. del C., Ponte Hernando, F. J., & Pascual Bueno, J. (2020). La institución de La Gota de Leche de Santiago de Compostela (1904-1980). Cuadernos De Estudios Gallegos, 67(133), 319–350. https://doi.org/10.3989/ceg.2020.133.11

Número

Sección

Artículos