Toda historia lleva implícita una antropología. Una indagación en la historia del pensamiento occidental

Autores/as

  • José María Cardesín Díaz Universidade da Coruña

DOI:

https://doi.org/10.3989/ceg.2015.128.12

Palabras clave:

Historiografía, antropología, interdisciplinariedad, naturaleza humana, acción colectiva, antropoloxía, interdisciplinariedade, natureza humana

Resumen


¿Por qué constituyen antropología e historia dos disciplinas separadas, de cuándo data esa separación, cuál es el grado de permeabilidad que se registra entre ambas? Estas son las preguntas que intentaré responder en este artículo. Centraré mi argumentación en tres cuestiones. La primera, que dado que la antropología es un “logos” acerca del “anthropos”, podemos argumentar que no puede existir historia carente de antropología: es lo que intentaremos mostrar en un breve recorrido por la historia del pensamiento occidental, desde la Grecia Clásica a la Ilustración. A continuación analizaremos cómo antropología e historia se enfrentaron al problema del cambio social en el siglo XIX, se diferenciaron como disciplinas académicas a finales de siglo y parecieron “cortar amarras” en el periodo de entreguerras, en las décadas de 1920 y 1930. Pero, aún en esas difíciles circunstancias, algún tipo de comunicación siempre se mantuvo entre ambas. De los dos primeros puntos se deduce un tercero: que es importante llegar a entender la antropología que subyace, siempre, en los escritos de los grandes historiadores que han sido nuestros maestros. Buscaremos ejemplos en sendas tradiciones historiográficas: la francesa Escuela de los Annales y la historiografía británica. [gl] Por qué constitúen antropoloxía e historia dúas disciplinas separadas, de cando data esa separación, cal é o grao de permeabilidade que se rexistra entre ambas as dúas? Estas son as preguntas as que intentarei buscar resposta neste artigo. Centrarei a miña argumentación en tres cuestións. A primeira, que dado que a antropoloxía é un “logos” acerca do “anthropos”, podemos argumentar que non pode existir unha historia carente de antropoloxía: é o que intentaremos amosar nun breve percorrido pola historia do pensamento occidental, dende a Grecia Clásica á Ilustración. A continuación analizaremos como antropoloxía e historia enfrontáronse ao problema do cambio social no século XIX, diferenciáronse como disciplinas académicas a finais de século e pareceron “cortar amarras” no período de entreguerras, nas décadas de 1920 e 1930. Mais, aínda nesas difíciles circunstancias, algún tipo de comunicación sempre se mantivo entre elas. Dos primeiros puntos dedúcese un terceiro: que resulta importante chegar a entender a antropoloxía que está agachada, sempre, nos escritos daqueles grandes historiadores que teñen sido os nosos mestres. Buscaremos exemplos en sendas tradicións historiográficas: a francesa Escola dos Annales e a historiografía británica.

Descargas

Los datos de descargas todavía no están disponibles.

Citas

Agustín de Hipona, La Ciudad de Dios, México, Porrúa, 1970.

Aristóteles, La Política, Madrid, Espasa Calpe, 1995.

Bloch, Marc, La sociedad feudal, Madrid, Akal, 1987.

Bloch, Marc, Los Reyes taumaturgos, México, Fondo de Cultura Económica, 1988.

Bourdieu, Pierre, “The Attitude of the Algerian Peasant toward Time”, en J. Pitt-Rivers (ed.), Mediterranean Countrymen, Paris, 1963, págs. 55-72.

Breuil, Henri, Quatre cents siècles d’art parietal, Centre d’Etudes et de Documentation Préhistoriques, 1952.

Cardesín, José María, “Miseria de la Teoría... de la Modernización: una revisión de algunos estudios sociológicos sobre el mundo rural contemporáneo”, Agricultura y Sociedad, 84 (1997), págs. 141-164.

Cardesín, José María y Ruiz, Beatriz (coords.), Antropología Hoy. Teorías, técnicas, tácticas, Monográfico de Areas. Revista de Ciencias Sociales, 19 (1999), 286 págs.

Casanova, Julián, La historia social y los historiadores, Barcelona, Crítica, 1991.

Cohn, Norman, En pos del milenio. Revolucionarios milenaristas y anarquistas místicos de la Edad Media, Madrid, Alianza, 1989.

Darwin, Charles, The Descent of Man and Selection in Relation to Sex, Londres, Murray, 1871. http://dx.doi.org/10.5962/bhl.title.110063

Detienne, Marcel, “Si, por casualidad, un antropólogo se encuentra con un historiador” Comparar lo incomparable. Alegato a favor de una ciencia histórica comparada, Barcelona, Península, 2001, págs. 17-41.

Dobb, Maurice, Estudios sobre el desarrollo del capitalismo, Madrid, Siglo XXI, 1971.

Dumont, Louis, Ensayos sobre el individualismo. Una perspectiva antropológica sobre la ideología moderna, Madrid, Alianza, 1987.

Dumont, Louis, Homo aequalis. Génesis y apogeo de la ideología económica, Madrid, Taurus, 1982.

Durkheim, Emile, La división del trabajo social, Barcelona, Planeta, 1985.

Durkheim, Emile, Las formas elementales de la vida religiosa, Madrid, Akal, 1982.

Evans Pritchard, Edward, Los Nuer, Barcelona, 1977.

Febvre, Lucien, El problema de la incredulidad en el siglo XVI: la religión de Rabelais, Madrid, Akal, 1963.

Frazer, James, La rama dorada. Magia y religión, México, Fondo de Cultura Económica, 1956.

Ginzburg, Carlo, Por reverència terror. Llegir Hobbes avui, Barcelona, Arcadia, 2009.

Gluckman, Max, Order and Rebellion in Tribal Africa, Londres, Cohen & West, 1963.

Goody, Jack, “De la historia a la antropología. Miradas sobre las antropologías británica y francesa”, El hombre, la escritura y la muerte. Conversación con Pierre-Emmanuel Dauzat, Barcelona, Península, 1988, págs. 54-75.

Gregorio de Tours, Histoire des Francs, París, Ed. Belles Letres, 1980.

Halbwachs, Maurice, Los cuadros sociales de la memoria, Paris, Albin Michel, 1994.

Harris, Marvin, El desarrollo de la teoría antropológica. Una historia de las teorías de la cultura, Madrid, Siglo XXI, 1979.

Hegel, G.W. Friedrich, Lecciones sobre la filosofía de la historia universal, Madrid, Alianza, 1994.

Hill, Christopher, Puritanism and Revolution: Studies in interpretation of the English Revolution of the 17th Century, Londres, Secker and Warbury, 1958.

Hobbes, Thomas, Leviatán, o La materia, forma y poder de una república, eclesiástica y civil, México, Fondo de Cultura Económica, 1992.

Hobsbawm, Eric, Rebeldes primitivos. Estudio sobre las formas arcaicas de los movimientos sociales en los siglos XIX y XX, Barcelona, Ariel, 1967.

Hume, David, A Treatise of Human Nature, Oxford, Clarendon Press, 1978.

Iglesias, Carmen, Los orígenes de la teoría sociológica: Montesquieu, Rousseau, Hegel, Saint-Simon, Tocqueville, Comte, Marx, Spencer, Madrid, Akal, 1989.

Jamard, Jean Luc, Anthropologies françaises en perspective. Presque-sciences et autres histoires, París, Kimé, 1993.

Jamard, Jean Luc, “Pueden equivocarse los antropólogos? Antropología, ciencias e historia”, en José María Cardesín y Beatriz Ruiz, (coords.), Antropología Hoy. Teorías, técnicas, tácticas, Monográfico de Areas. Revista de Ciencias Sociales, 19 (1999), págs. 256-286.

Jenofonte, Anábasis, Madrid, Gredos, 1991.

Juliá, Santos, Historia social/sociología histórica, Madrid, Siglo XXI, 1989. PMCid:PMC1003920

Kant, Immanuel, Lecciones de ética, Barcelona, Crítica, 2002.

Latour, Bruno, Nous n’avons jamais été modernes. Essai d’anthropologie symétrique, París, Ed. La Découverte, 1991.

Le Bon, Gustave, La Révolution Française et la psychologie des révolutions, París, Flammarion, 1912.

Lefebvre, Georges, La Grande Peur de 1789, Felix Alcan ed., 1932.

Levy Strauss, Claude, “Histoire et ethnologie”, Annales ESC, 1983, págs. 1217-1231.

Lévy-Bruhl, Lucien, La mentalité primitive, París, PUF, 1960.

Lévy-Bruhl, Lucien, El alma primitiva, Barcelona, Península, 1985.

Lévy-Bruhl, Lucien, Le surnaturel et la nature dans la mentalité primitive, París, PUF, 1963.

Locke, John, Primer y Segundo Ensayo sobre el Gobierno Civil, Madrid, Espasa-Calpe 1991. PMCid:PMC2247640

Maine, Henry S., Ancient Law, Londres, The World’s Classics, 1961.

Malthus, Thomas, Ensayo sobre el principio de la población, México, Fondo de Cultura Económica, 1951.

Mandeville, Bernard, La fábula de las abejas. Los vicios privados hacen la prosperidad pública, Madrid, Fondo de Cultura Económica, 2004.

Maquiavelo, Nicolás, El príncipe, Madrid, Alianza, 2010.

Martín de Dumio, De Correctione Rusticorum, A Coruña, Espiral Maior, 1997.

Marx, Karl, “Formen”, en Eric Hobsbawm. (ed.), Formaciones económicas precapitalistas, Mexico, S. XXI, 1979.

Mauss, Marcel, “Essai su le don. Forme et raison de l’échange dans les sociétés archaiques”, L’Anneé Sociologique, 1923-1924.

Mills, Colin W., La imaginación sociológica, México, Fondo de Cultura Económica, 1961.

Moore, Barrington, Los orígenes sociales de la dictadura y la democracia. El señor y el campesino en la formación del mundo moderno, Barcelona, Península, 1973.

Nora, Pierre, Les lieux de mémoire. I: La République. II: La Nation. III: Les Français, París, Gallimard, 1984-1993.

Ortí, Alfonso y Gómez, Cristóbal, “Costumbre contra ley en la vida del derecho”, en Salustiano de Dios, Javier Infante y Eugenia Torijano (coords.), Historia de la propiedad: Costumbre y prescripción, Salamanca, 2006. PMCid:PMC1635063

Ortuño, José María, “Orden y rebelión en las sociedades africanas: propuesta de un replanteamiento teórico”, Actas del VIII Congreso de Antropología de la FAAEE, Vol. 4: Antropología jurídica, Santiago de Compostela, FAAEE, 1999, págs. 41-54.

Pablo de Tarso, Carta a los Romanos, Sagrada Biblia, Madrid, BAC, 1873.

Pareto, Vilfredo, Traité de sociologie generale, París, Droz, 1968.

Parsons, Talcott, La estructura de la acción social, Madrid, Guadarrama, 1968.

Platon, Fedro, en Obras completas, Madrid, Aguilar, 1993.

Platon, La República, en Obras completas, Madrid, Aguilar, 1993.

Polibio de Megalópolis, Historia de Roma, Madrid, Alianza, 2008.

Radcliffe Brown, Archibald R., Estructura y función en la sociedad primitiva, Barcelona, Península, 1974.

Ricardo, David, Principios de economía política y tributación, Madrid, Pirámide, 2003. PMCid:PMC2342989

Rousseau, Jean Jacques, El contrato social, Madrid, Espasa-Calpe, 1980.

Rudé, Georges & Hobsbawm, Eric, Revolución industrial y revuelta agraria: el Capitán Swing, Madrid, Siglo XXI, 2009.

Rudé, Georges, The Crowd in History. A Study of Popular Disturbances in France and England, 1730–1848, Nueva York, Wiley & Sons, 1964.

Sahlins, Marshall, Economía de la Edad de Piedra, Madrid, Akal, 1977.

Sahlins, Marshall, The Western Illusion of Human Nature. With refl ections on the long history of hierarchy, equality, and the sublimation of anarchy in the West, and comparative notes on other conceptions of the human condition, Chicago, Prickly Paradigm Press, 2008.

Sánchez Ferlosio, Rafael, “La música celestial de la verdad”, Le Monde Diplomatique: número de Marzo, 1999, págs. 30-31.

Skocpol, Theda, States and Social Revolutions: A Comparative Analysis of France, Russia, and China, Nueva York, Cambridge University Press, 1979.

Smith, Adam, Lectures on Jurisprudence, Oxford University Press, 1978.

Spencer, Herbert, Principios de sociología, Madrid, Revista de Occidente, 1947.

Teilhard de Chardin, Pierre, La place de l’homme dans la nature. Le groupe zoologique humaine, Paris, Union Générale d’Editions, 1956.

Thompson, Edward P., “La economía moral de la multitud en la Inglaterra del Siglo XVIII”, Tradición, revuelta y conciencia de clase. Estudios sobre la crisis de la sociedad preindustrial, Barcelona, Crítica, 1979, págs. 62-134.

Thompson, Edward P., “Tiempo, disciplina de trabajo y capitalismo industrial”, Tradición, revuelta y conciencia de clase. Estudios sobre la crisis de la sociedad preindustrial, Barcelona, Crítica, 1979, págs. 239-293.

Tilly, Charles, Grandes estructuras, procesos amplios, comparaciones enormes, Madrid, Alianza, 1991. PMCid:PMC209004

Tönnies, Ferdinand, Comunidad y asociación. El comunismo y el socialismo como formas de vida social, Barcelona, Península, 1979.

Tomás de Aquino, Summa Teologiae, Madrid, Biblioteca de Autores Cristianos, 1917.

Tucidides, Historia de la Guerra del Peloponeso, Madrid, Gredos, 1992.

Turgot, A.R., Discursos sobre el progreso humano, Madrid, Tecnos, 1991.

Weber, Max, “Capitalismo y sociedad rural en Alemania”, Ensayos de sociología contemporánea, II, Barcelona, Planeta, 1985, págs. 133-162.

Weber, Max, Economía y Sociedad. Esbozo de sociología comprensiva, México, Fondo de Cultura Económica, 1987.

Weber, Max, La ética protestante y el espíritu del capitalismo, Barcelona, Península, 1977.

Wolf, Eric, Los campesinos, Barcelona, Labor, 1982.

Worsley, Peter, Al son de la trompeta final. Un estudio de los cultos “cargo” en Melanesia, Madrid, Siglo XXI, 1980.

Descargas

Publicado

2015-12-30

Cómo citar

Cardesín Díaz, J. M. (2015). Toda historia lleva implícita una antropología. Una indagación en la historia del pensamiento occidental. Cuadernos De Estudios Gallegos, 62(128), 355–387. https://doi.org/10.3989/ceg.2015.128.12

Número

Sección

Artículos